W roku 2024 zadania wynikające z realizacji programu „Za życiem”- podobnie jak w latach ubiegłych – w całości zrealizowała Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Namysłowie jako WOKRO tj. Wielospecjalistyczny Ośrodek Koordynacyjno-Rehabilitacyjno-Opiekuńczy. Dyrektor Poradni był jednocześnie koordynatorem programu, który zatrudniał odpowiednich specjalistów do realizacji zadań zgodnie z zapotrzebowaniem beneficjentów tj. dzieci z niepełnosprawnościami i dysfunkcjami, które wymagały usprawnienia. Liczba dzieci objętych wsparciem w roku 2024 to 32 małe dzieci, w tym dzieci do 3 roku życia. Ośmiu specjalistów było zaangażowanych w zadanie, min.: psycholog-hipoterapeuta, psycholog, pedagog-rewalidant, pedagog-terapeuta SI, neurologopeda – surdopedagog, pedagog – neuroterapeuta, pedagog / fizjoterapeuta z uprawnieniami metody Bobath, neurologopeda/oligofrenopedagog
Liczba godzin przepracowanych bezpośrednio z dziećmi to 850 h, w tym: logopedycznych-neurologopedycznych-surdoplogopedycznych: 91 godzin, pedagogicznych-oligofreno-surdo-tyflo: 250 godzin, zajęć Integracji Sensorycznej: 240 godzin, zajęć rehabilitacji ruchowej prowadzonych przez fizjoterapeutów: 50 godzin, zajęć Terapii Ręki : 50 godzin, zajęć z EEG BFB/neuroterapii : 75 godzin, zajęć hipoterapii: 94 godziny.
Liczba godzin przepracowanych z rodzicami (razem 140 h), w tym 100 godzin przez psychologa oraz 40 godzin przez pedagoga/rewalidanta jako instruktaże do pracy z dziećmi w domu, jako wsparcie emocjonalne, jako wsparcie metodyczno-merytoryczne.
W roku 2024 do programu zakwalifikowano dzieci w wieku od urodzenia do momentu podjęcia nauki w szkole, jednych z najmłodszych mieszkańców powiatu namysłowskiego, posiadających różne rodzaje niepełnosprawności (m.in. intelektualną, ruchową, autystyczną) bądź zagrożonych niepełnosprawnościami na tle utraty słuchu i wzroku oraz z wyraźnymi deficytami w rozwoju psychoruchowym dziecka o nieustalonej etiologii oraz ich rodzicom / prawnym opiekunom. Uczestnicy tegorocznej edycji korzystali po raz kolejny z dodatkowego wsparcia psychologicznego oraz wsparcia dedykowanego rodzicom/prawnym opiekunom oraz zajęć z zakresu wczesnego wspomagania rozwoju, które prowadziło ośmiu specjalistów z zakresu: hipoterapii; psychologii; rehabilitacji ruchowej; terapii pedagogicznej, terapii neurologopedycznej; terapii ręki, terapii Biofeedback; terapii integracji sensomotorycznej.
Zespół specjalistów realizując zajęcia wczesnego wspomagania rozwoju współpracował z rodziną i z opiekunami prawnymi dziecka, uwzględniając wytyczne ministerialne poprzez:
- Udzielanie pomocy w zakresie kształtowania postaw i zachowań pożądanych w kontaktach z dzieckiem. Zespół pracował nad rozpoznawaniem zachowań dziecka i utrwalał właściwe reakcje na te zachowania;
- Udzielanie instruktażu i porad oraz prowadzenie konsultacji w zakresie pracy z dzieckiem;
- Instruowanie rodziców/ prawnych opiekunów w przystosowaniu warunków środowiska domowego do potrzeb dziecka oraz w pozyskaniu i wykorzystaniu w pracy z dzieckiem odpowiednich pomocy dydaktycznych i niezbędnego sprzętu.
- Udzielanie rodzicom / prawnym opiekunom wsparcia psychologicznego, porad i konsultacji w związku z niepełnosprawnością dziecka lub zagrożeniem pojawienia się niepełnosprawności. Udzielano rodzicom również wsparcia metodyczno-merytorycznego w kwestii prowadzonych zajęć i oddziaływań terapeutycznych.
Priorytetowymi zadaniami zespołu specjalistów – podobnie jak w latach ubiegłych – było określenie kierunków i harmonogramu działań w zakresie wczesnego wspomagania i wsparcia rodziny dziecka, opracowanie i realizowanie z dzieckiem i jego rodziną indywidualnych programów terapii oraz analizowanie skuteczności form pomocy udzielanej dziecku i jego rodzinie. Wszystkie działania zespołu wczesnego wspomagania rozwoju przyczyniły się do podniesienia poziomu funkcjonowania dziecka oraz wsparcia rodziców w procesie opieki i wychowania. Specjaliści dostarczali fachowej i systematycznej pomocy psychologicznej, pedagogicznej, logopedycznej, rehabilitacyjnej, skutecznie wspierając rozwój dziecka w wymienionych sferach funkcjonowania. Metody i treści zajęć dobierane były indywidualnie: terapeuci pracowali z dzieckiem indywidualnie, na zajęciach obecny mógł być rodzic (gdy tego wymagała terapia); praca terapeutów omawiana była z rodzicami; uwzględniane były preferencje dziecka, jego zainteresowania oraz ulubione formy aktywności. Zadania realizowane przez specjalistów w ramach programu „Za życiem” polegały na stymulowaniu sfery poznawczej, ruchowej, emocjonalnej i społecznej, których celem było kształtowanie i rozwijanie umiejętności życiowych, porozumiewania się, radzenia sobie z emocjami. Udział w zajęciach był traktowany też jako ważny etap przygotowujący dzieci starsze do podjęcia nauki w szkole. Zdecydowana większość zajęć prowadzona była w strukturach ośrodka, a jedynie hipoterapia – jako jedna z form rehabilitacji wieloprofilowej osób niepełnosprawnych była prowadzona w terenie przez psychologa / hipoterapeutę. Do dyspozycji dzieci, podobnie jak w ubiegłym roku, przeznaczone były dwie klacze niewielkiego wzrostu, odpowiednio przygotowane do prowadzenia zajęć. Nietypowość tej metody polegała na tym, że przy udziale konia, w mózgu kodował się prawidłowy wzorzec ruchu miednicy podczas chodu – działanie, które stało się „nauką chodzenia bez chodzenia”. Sama hipoterapia normalizuje napięcie mięśni, poprawia koordynację ruchową, równowagę, orientację w przestrzeni oraz w schemacie własnego ciała, doskonali poczucie rytmu, ponadto pozytywnie wpływa na sferę emocjonalną i społeczną poprzez rozwijanie pozytywnych kontaktów społecznych. Wzmacnia poczucie wartości dziecka oraz ogólnie poprawia jego kondycję fizyczną. Podczas zajęć z dziećmi wyhamowywano odruchy patologiczne przez odpowiednie ułożenia lub posadzenie dziecka na koniu; kształtowano reakcje równoważne poprzez konieczność utrzymania się na ruchomym podłożu; normalizowano napięcie mięśniowe wywołane łagodnym, rytmicznym kołysaniem podczas chodu konia oraz ciepłem jego ciała. Przygotowywano do prawidłowego chodzenia dzięki charakterystycznym, trójpłaszczyznowym ruchom konia przenoszonym na tułów dziecka; wyzwalano reakcję podparcia poprzez m.in. opieranie rąk na grzbiecie konia oraz działanie na kilka zmysłów jednocześnie – dotyk, słuch, wzrok, węch. Ćwiczenia odbywały się na łonie natury w pięknej okolicy, co było okazją do odprężenia się zarówno dla dzieci, jak i ich rodziców. We wczesnym wspomaganiu rozwoju dziecka niezwykle ważna jest rehabilitacja ruchowa. Na początkowym etapie życia rozwój ruchowy jest ściśle połączony z rozwojem funkcji poznawczych, więc często rehabilitacja połączona jest z integracją sensoryczną i innymi formami wsparcia dziecka, w tym z terapią poznawczą dziecka. W zajęciach z fizjoterapeutą wykorzystywaliśmy metody Bobath. Dzięki wczesnej interwencji rehabilitacyjnej możliwe jest zahamowanie rozwoju wielu zaburzeń lub całkowite ich wyeliminowanie, jeśli nie zostały one utrwalone przez dziecko. Neurologopeda prowadził indywidualną terapię logopedyczną z dziećmi, podczas której ćwiczył sprawność artykulacyjną aparatu mowy, prowadził ćwiczenia artykulacyjne, oddechowe, słuchowe, usprawniające mięsień zwierający pierścień gardłowy, usprawniające motorykę małą. Ponadto pracował z dziećmi nad rozwojem mowy, nad wzbogacaniem zasobu ich słownictwa, nad doskonaleniem zdolności rozumienia mowy, a także nad rozwijaniem umiejętności logicznego, przyczynowo – skutkowego myślenia.
Prowadzono również zajęcia z terapii ręki, która uwzględniała usprawnianie małej motoryki czyli precyzyjnych ruchów rąk, dłoni i palców; dostarczanie wrażeń dotykowych umożliwiających poznawanie różnych kształtów, struktur materiałów oraz nabywanie umiejętności ich rozróżniania, jak również doskonalenie czynności samoobsługowych, a także pobudzanie zainteresowań i aktywności własnej ucznia. Program Terapii Ręki ( PTR) był traktowany jako funkcjonalne podejście do rozwoju małej motoryki uwzględniał cały rozwój dziecka, zarówno fizyczny i psychiczny. Podczas zajęć wykorzystywano również trening EEG Biofeedback (Neurofeedback) – jako metodę usprawniania pracy mózgu, a szczególnie tych obszarów, które odpowiadają za koncentrację uwagi i pamięć krótkotrwałą. Biofeedback – biologiczne sprzężenie zwrotne czyli dostarczanie człowiekowi informacji zwrotnej („feedback”) o zmianach jego stanu fizjologicznego. Zmiany fizjologiczne organizmu monitorowane są przez odpowiednie urządzenie tj. pomiarowy system komputerowy. Jest to metoda terapii polegająca na podawaniu pacjentowi sygnałów zwrotnych o zmianach stanu fizjologicznego jego organizmu, dzięki czemu może on nauczyć się świadomie modyfikować funkcje, które normalnie nie są kontrolowane świadomie, np. fale mózgowe, opór elektryczny skóry (GSR), napięcie mięśni itp.
W tym roku po raz drugi prowadziliśmy terapię integracji sensomotorycznej, na którą było bardzo duże zapotrzebowanie i zainteresowanie. Prowadzona terapia SI polegała na stymulacji centralnego układu nerwowego poprzez pobudzanie receptorów zmysłowych. Proces ten dostarczał aparatowi sensorycznemu odpowiednią ilość i jakość bodźców, aby na ich podstawie mózg uczył się właściwego reagowania i wykształcił prawidłowe reakcje adaptacyjne. Oddziaływanie terapeutyczne polegało na planowym bodźcowaniu trzech podstawowych, pierwotnych zmysłów: dotyku, czucia głębokiego, równowagi, które stanowią bazę dla wykształcenia wyższych, bardziej zaawansowanych umiejętności przetwarzania sensorycznego. Efektywność terapii integracji sensorycznej przekłada się na nowe połączenia synaptyczne w ośrodkowym układzie nerwowym.
Opis działań związanych z realizacją zadań dla rodziców, prawnych opiekunów, opiekunów fizycznych.
Specjalista-psycholog towarzyszył rodzicom/prawnym opiekunom w rozwiązywaniu bieżących problemów, przy szukaniu rozwiązań, zadawaniu odpowiednich pytań. Psycholog pomagał odkryć lub wzmocnić zasoby rodziców, opiekunów, rodziny, poczucie kontroli w życiu, co sprzyjało buforowaniu poziomu stresu. Sesje wsparcia psychologicznego miały również formę konsultacji wychowawczych. Korzystali z nich rodzice, którzy mieli problemy z pogodzeniem się z faktem niepełnosprawności ich dziecka. Dlatego psycholog diagnozował sytuację rodziny i dziecka. Potem podejmował próbę wyjaśnienia źródła zaistniałych problemów, którym może być system rodzinny lub relacja rodziców. Psycholog pomagał znaleźć konkretne, skuteczne sposoby radzenia sobie i wspierał rodziców w wychowaniu dziecka. Czasami częścią wsparcia psychologicznego jest też psychoedukacja. Takie oddziaływania mogą być też jedynym celem spotkań (np. edukacja o stresie i radzeniu sobie z nim). Psychoedukacja polega na udzieleniu informacji o danym problemie, zgodnie z obecnym stanem wiedzy psychologicznej.
Pedagog/rewalidant prowadzący zajęcia bezpośrednio z dziećmi wspierał rodziców/ prawnych opiekunów pod względem metodyczno-merytorycznym, wyjaśniając im jak mają rodzice pracować na co dzień z dzieckiem w domu, aby przygotować je do jak najlepszego w przyszłości startu na pierwszy etap edukacyjny. Przekonywał do systematycznego treningu, bo tylko czynności powtarzane służą wypracowaniu odpowiednich postaw i umiejętności.
Dotychczasowe doświadczenie przekonuje, że pomoc udzielana we wczesnym dzieciństwie pozwala nie tylko skutecznie kompensować występujące u dziecka dysfunkcje i deficyty, ale także zapobiega pojawianiu się zaburzeń rozwoju o charakterze wtórnym. Wczesna pomoc mająca charakter kompleksowy w stosunku do niepełnosprawnego dziecka, jak i w stosunku do członków jego rodziny, jest skuteczną formą przeciwdziałania pojawianiu się czy pogłębianiu się deficytów rozwojowych. Problemy rodziców i pozostałych członków rodziny traktowano tak samo szczególnie, jak zaburzenia w rozwoju dziecka. Wczesna pomoc jako wczesna interwencja dążyła do optymalizacji funkcjonowania całego układu rodzinnego dlatego staraliśmy się włączać w to całą rodzinę. WWR daje szansę na skorygowanie, a czasem nawet wyeliminowanie dysfunkcji rozwojowych przed podjęciem przez dziecko obowiązku szkolnego. W związku z tym ważne jest wczesne wdrożenie WWR i systematyczna praca z dzieckiem w celu osiągnięcia trwałych efektów.
Dorota Surmańska
Koordynator programu „Za życiem” w powiecie namysłowskim